The Berlin files van DiEM25: Europa tussen desintegratie en democratisering

Stephen Bouquin en Karin Verelst

eerder gepubliceerd als onderdeel van een MO*-paper

“Europa”, de Europese Unie en haar instituties zoals we die nu kennen, is een democratie-vrije zone, althans volgens Yanis Varoufakis, de voormalige minister van financiën van de Griekse Syriza-regering, bij de voorstelling van zijn nieuwe pan-Europese politieke beweging DiEM25, in Berlijn op 9 februari jongstleden. Sinds de gebeurtenissen in Griekenland het voorbije jaar is ook in traditioneel Eurofiele, linkse milieus het besef doorgedrongen dat er iets grondig fout zit, en dat louter cosmetische ingrepen niet gaan volstaan om “Europa” hoe dan ook te redden. De recente vluchtelingencrisis heeft dat besef alleen maar aangescherpt. Maar hoe uit het dodelijke dilemma “voor” of “tegen” Europa zoals het nu is te ontsnappen?[1] Hoe een politieke dynamiek op gang te brengen die de Europese bevolking dichter brengt bij het herpolitiseren en dus democratiseren van het nefaste financieel-economische beleid dat zo’n impact op het leven heeft van miljoenen mensen die er letterlijk niks over te zeggen hebben, ook niet via de nog resterende democratische structuren in hun land? Hoe het door de bevolking instinctief gesteunde terugplooien op lokale en nationale soevereiniteit niet simpelweg afdoen als politieke naïviteit, maar als uitdrukking van een terechte vraag naar herdemocratisering, en haar ombuigen in een positieve kracht die werkzaam kan zijn in een nieuw soort pan-Europese beweging? Hoe een politiek werkzame alliantie te smeden tussen alle oprechte democraten van verschillende politieke kunne met slechts één fundamentele eis: de demos terugbrengen in de democratie? Hoe de macht over het economische domein uit handen van groepjes onverantwoorde technocraten zonder enige legitimiteit te halen en haar terug in het centrum van het politieke debat te brengen, zodat er opnieuw ruimte komt voor politieke keuzes gesteund op solidariteit, ook met mensen van buiten de Unie, en zorg voor het planetaire ecosysteem? Al deze vragen kwamen aan bod tijdens de “Lancering DiEM25”-dag die volgde op de hoger vermelde persconferentie.

In haar Manifest presenteert de beweging een aantal korte en middellange termijndoelen, maar er blijven nog veel vragen open.[2] Deze kwamen tijdens de conferentiedag uitgebreid aan bod, tijdens een aantal druk bijgewoonde thematische sessies, alsook tijdens de plenaire zitting ’s avonds in de Volksbühne in Berlijn, die voor de gelegenheid tot de nok toe was gevuld. In wat hierna volgt gaan we uitgebreid in op de debatten, dilemma’s, meningen, strategieën die aan bod kwamen. Er zijn immers geen simpele oplossingen, en door uitgebreid zicht te geven op de veelvuldigheid aan mogelijke perspectieven die ten berde kwamen hopen we ook hier te lande het noodzakelijke debat omtrent deze cruciale thema’s mee te helpen aanzwengelen.

Na de druk bijgewoonde persconferentie waarbij voornamelijk actuele vraagstukken ten berde kwamen was het dus de beurt aan de vertegenwoordigers van verschillende bewegingen om hun analyses en standpunten te confronteren tijdens drie opeenvolgende sessies. Alles vond plaats in ‘das Roter salon’, een kleinere zaal dan de Bühne waar meer dan 1000 toehoorders de publieke lancering van DiEM25 bijwoonden.

Europa valt uit elkaar

De eerste sessie betrof het ontbindingsproces van de Europese Unie, de sociale en economische crisis en de antwoorden van de linkerzijde. Srećko Horvat zat de sessie voor. Een tiental sprekers kregen beurtelings het woord, niet langer dan 3 minuten. iedereen kon kort tussenkomen. ‘Tijd is van ons allemaal, we moeten dus spaarzaam zijn en de beschikbare tijd delen in plaats hem toe te eigenen voor je ‘eigen verhaal’ was de boodschap. In zijn inleiding schetste Srećko Horvat een scherpe en kritische balans. Europa valt uit elkaar, desintegreert voor onze ogen. De centrifugale krachten blijken steeds sterker te worden. De wijze waarop Europa de schuldencrisis heeft aangepakt heeft zowel de ware aard als de tegenstellingen van het Europees eenmakingsproject bloot gelegd. De volkeren van Europa — zowel in de perifere landen als in de kernlanden — betalen nog steeds een zware tol voor het draconisch besparingsbeleid dat voor een langdurig economische stagnatie heeft gezorgd. Daarop heeft zich de vluchtelingencrisis geënt. De regeringen van de lidstaten blijken allen, met uitzondering van Duitsland en Angela Merkel, gekozen te hebben voor het exporteren of op afstand houden van vluchtelingen. Nationalisme, chauvinisme et racisme maken overal opgang.

Volgens Die Linke parlementslid Dieter Dehm moet een beweging als DiEM25 zich niet tegen de nationale staten keren. Het nationale niveau blijft een belangrijk gegeven voor democratische soevereiniteit, al kan deze zich ook op het lokale niveau uitdrukken. Maar op supranationale niveau is een democratische soevereiniteit vandaag zeer moeilijk. Het is in de eerste plaats de EU zelf die dergelijke evolutie verhindert. Kortom, ‘pooling of sovereignty’ is met de huidige spelregels de beste weg om greep te verliezen terwijl lobby’s en de economische elite vrije armslag krijgen. Gerardo Pisarello, schepen van financiën van Barcelona sprak dit niet tegen. ‘Europa is zich aan het ontbinden maar op elk niveau kunnen we horizontale transnationale solidariteit ontwikkelen’. De ‘rebelse steden’ van de Spaanse staat nemen het voortouw: ‘wij coördineren onze politieke actie en we zouden hetzelfde kunnen doen op continentaal niveau’. Eind april 2016 roepen we het stadsbestuur van Barcelona een conferentie bijeen van alle lokale besturen die zich TTIP vrij hebben verklaard.’ De politieke kracht die uitgaat van dergelijke gedemocratiseerde lokale machtscentra die op een gecoördineerde manier hun krachten bundelen, heeft vast en zeker haar relevantie als strategische actor in de komende strijd.

De Fransen Christophe Ventura en Corinne Model-Darleux van de Parti de Gauche waren ‘waarnemers’ voor de besprekingen. Samen met Mélenchon menen zij dat het belangrijk is dat men van meet af aan duidelijk stelt dat we buiten de bestaande kaders zullen moeten treden. Vandaar de benaming van Plan B. Elke linkse regering die een anti-austeriteitsprogramma wil toepassen zal het TSCG verdrag en de hele begrotingscontrole (sixpack en two pack) naast zich neer moeten durven leggen. Yanis Varoufakis sprak dat niet tegen. ‘Wat met Syriza is gebeurd is meer dan chantage, het is een financiële staatsgreep,’ herhaalde hij. ‘De Griekse regering moest kost wat kost het besparingsparcours blijven volgen terwijl dit net de situatie van de overheidsfinanciën blijft verergeren.’ De democratisering van het economische beleid op het niveau van de bestaande instellingen is daarom slechts een eerste stap. De totale illegitimiteit van de Eurogroep, die volgens de vigerende Europese rechtsnormen niet eens bestaat, kan doen wat hij wil, aangezien hij aan geen enkele procedure onderworpen is en onder geen enkele controle staat.

Maar, zo stelde Varoufakis, “wat vandaag op het spel staat is democratie tout court. Niet alleen de linkerzijde maar alle democraten die naam waardig zouden moeten opstaan en duidelijk maken dat het zo niet verder kan. Breken met de EU of uit de euro stappen terwijl er geen ander perspectief is dan een louter nationale reflex is aan hem evenwel niet besteed. Voor elk land dat eruit stapt is dit een terugplooi op zichzelf en dat zal het sociaaleconomisch voor de meeste landen niet makkelijker maken. Daarom moeten we samen een perspectief vooropstellen van een gezamenlijke continentale strijd. Maar volgens de kameraden van Mélenchon heeft deze aanpak veel weg van een ‘Plan A-bis’, vooral omdat de euro niet hervormd kan worden. Bovendien wordt overal Europa steeds meer afgewezen door de bevolking. ‘Links moet zich ontdoen van het Euro-sentimentalisme…’ Zij pleiten daarom voor een Plan B waarbij men de piste verlaat van een hervorming van de EU.

Walter Baier uit Oostenrijk, coördinator van het Transform-netwerk – dat alle stichtingen van de vroegere communistische familie bundelt – stelde dat de hele Europese linkerzijde mede verantwoordelijk is voor het feit dat Alexis Tsipras een derde memorandum heeft moeten ondertekenen. ‘Ze stonden er alleen voor en we zouden er beter aan doen voor eigen deur te vegen eerder dan Tsipras te blameren’ stelde Baier. Voor hem is het verlaten van de euro geen optie, zeker niet voor een landje zoals Griekenland dat voor energie, technologie en de meeste consumptiegoederen nagenoeg volledig afhankelijk is van de import.

Eric Fassin, een bekende Franse socioloog, verwees naar indringende maatschappelijke evoluties. De huidige desintegratie wordt versneld door de toenemende ongelijkheid en precarisering. De middenklassen verliezen hun zekerheid en worden kwetsbaarder. De kinderen van deze ‘middengroepen’ hebben het steeds moeilijker, en hun positie gaat erop achteruit ten opzichte van hun ouders. Er zijn in Europa meer dan 100 miljoen armen op een totale bevolking van 500 miljoen inwoners. Natuurlijk treft de verarming de periferie veel meer dan de kernlanden. Maar ook in Duitsland, Nederland en Scandinavië zien we dat de Gini-coëfficiënt de verkeerde kant opgaat. De meeste Oost-Europese lidstaten zitten in dezelfde benarde sociale situatie als de landen van de Middellandse zee. Globaal is er in Europa geen of weinig economische groei terwijl de sociale buffers overal worden ontmanteld. Er is dus weinig of niets dat de precarisering en de verpaupering zal tegenhouden. Wel integendeel, de meeste regeringsmaatregelen werken ze in de hand. Inderdaad, het Europees sociaal model wordt verder afgebroken maar dit gegeven blijft verborgen door de ideologie van een performante arbeidsmarkt en de verdere flexibilisering van arbeidsverhoudingen. ‘Deze kwestie verdient alle aandacht voor wie wil vermijden dat chauvinisme en racisme verder uitdeinen.’

De discussie ging verder over de centrale plaats van het begrip democratie. Volgens een politicologe is niet democratie de juiste in steek maar ‘Res Publica’, waarbij het institutioneel kader zichtbaar wordt waardoor democratie mogelijk wordt. Niet iedereen kon zich hierin vinden maar ze raakte toch een gevoelige snaar. Democratie hangt immers niet in de lucht, ze vergt instellingen. Ook sociale bewegingen en het sociaal verzet dienen democratisch ingericht te worden, maar ook dat kan pas wanneer er duidelijke spelregels worden bepaald en machten in evenwicht worden gehouden (basis en top).

Men was het erover eens dat de EU verworden is tot een effectief wapen om democratie uit te hollen. In de discussie kwamen verschillende deelnemers tussen om te stellen dat de EU, zoals we die nu kennen, haar eigen democratisering niet zal overleven. ‘Net door democratie in het hart van onze strijd te plaatsen duwen we de EU over zichzelf heen’… Dit laatste, belangrijke punt met betrekking tot politieke strategie werd op een meer theoretisch niveau aangepakt door Slavoj Zizek, in zijn bijdrage aan de afsluitende plenaire zitting: het radicaal vasthouden aan eisen die binnen het systeem formuleerbaar maar niet vervulbaar zijn, is een goede manier om ‘de muren van het systemische status quo te doen instorten’. De voorstanders van een expliciete breuk met de EU spraken dit niet tegen: ‘Dit is een goede manier om samen stappen vooruit te zetten maar we doen er ook goed aan te beseffen dat we niet weten waar we terecht zullen komen. Het kan nog meer chaos zijn of eindelijk meer ruimte voor een progressieve benadering. Ons vastklampen aan de huidige constructie om erger te voorkomen kan ons ook verlammen of afsnijden van brede lagen die revolteren tegen het austeriteits-carcan van de EU, zeker in de eurozone.’ stelde Christophe Ventura.

De auteurs van het DiEM25 manifest, bijgetreden door een aantal deelnemers, waaronder Raf Verbeke, benadrukten dat een constituante een sleutel is om ‘ons Europa’ als alternatief in de steigers te zetten. Dit in aansluiting op het middellange termijndoel dat het Manifest formuleert. Deze constituante dient op verschillende niveaus te worden voorbereid en georganiseerd. Wat er in de plaats moet komen van hetgeen afbrokkelt is nu reeds een prangende vraag. ‘Wij moeten een Europees, supranationaal, zeg maar internationalistische perspectief openen’. De vertegenwoordigers van radicalere netwerken zoals Blockupy waren hiermee akkoord: ‘we moeten klaar staan met een duidelijk project zodat we de mensen een goede reden geven om in dezelfde richting te bewegen. Het zal echter een confrontatie zijn, die zelfs zeer hard kan worden, net zoals het zeer hard is gespeeld met de Griekse regering’.

Het probleem, beaamden de Ierse en Duitse syndicalisten, is dat we geen synchroniciteit hebben op vlak van de sociale strijd. ‘Elke regering volgt hetzelfde pad van besparingen en flexibilisering van sociale rechten maar er is geen spontane convergentie van strijd noch een gemeenschappelijke kalender’. En dit is natuurlijk ook de verantwoordelijkheid van het EVV (Europees Vakverbond) wist iemand op te merken…

Een vertegenwoordigster van Blockupy stelde: ‘onder de mensen vinden we twee manieren om naar de situatie te kijken. Sommigen kijken naar de situatie op internationaal vlak, en nemen in rekening wat er elders gebeurt. En dan zijn er die exclusief vanuit hun nationale situatie naar de situatie kijken, met grenzen en staten. De eersten kijken vooruit en de tweede groep kijkt achterwaarts, met een nostalgie naar de periode waarin de Natie-staat coherentie bood en alles zeer was duidelijk afgebakend. DiEM25 moet in staat zijn de twee gevoelstoestanden te integreren, anders zal angst en frustratie bij hen die niet vooruit kunnen kijken de rechtse populisten en chauvinistische krachten versterken.  Ook, indien we willen dat mensen bereid worden gevonden hun eigen concrete utopieën uit te vinden, zich in te beelden wat ze willen veroveren of realiseren, dan moeten zij ook andere levens naast het hunne kunnen erkennen en zich ermee inlaten. Mensen moeten niet enkel hun eigen situatie kunnen plaatsen maar ook wat anderen overkomt. Er is nood aan een brede en inclusieve beweging die ook bestaande sociale bewegingen aanspreekt; van grote en kleine strijd om onze samenleving te democratiseren. En we willen dat deze beweging een massabeweging wordt. Dit kan enkel indien we zowel pluralisme huldigen als ‘commonalities’ (gemeenschappelijkheid). Dit is de voorwaarde om een beweging uit te bouwen met infrastructuur en ideeën en druk uit te oefenen op alle niveaus.

Judith Meyer van de Duitse piratenpartij wees op de specifieke en belangrijke inzet om transparantie te eisen. Het gevecht voeren over het échte beleid, en niet de zaken die men op de voorgrond brengt om de aandacht af te leiden, is essentieel voor de democratie. Het beleid van voldongen feiten is het duidelijkst inzake TTIP. Niemand weet echt wat er nu onderhandeld wordt en in de nationale parlementen mogen verkozenen des volks de documenten raadplegen zonder informatie mee te mogen nemen. ‘Das ist unmöglich’ Eenmaal de onderhandelingen afgerond zijn valt er niets meer aan te veranderen. De discussie hierover bereikte snel eenstemmigheid. Het DiEM25 manifest heeft als eerste en onmiddellijke eis de openbaarheid van bestuur met streaming van alle topontmoetingen, van de eurogroep tot de Europese ministerraad. Op alle niveaus moet de lijst van lobbyisten openbaar gemaakt worden alsook hun klanten en de bezoldiging die ze krijgen.

Wikileaks is ook een tool in onze strijd, stelde de Duitse Pirate. Judith Meyer werd bijgetreden door Jacob Appelbaum, zeg maar de n°3 van de klokkenluiders na Julian Assange en Eric Snowden en zeker één van de beste hackers te wereld. Jacob verblijft semi-clandestien in Berlijn, een stad waar hij zich het veiligste voelt. De man die nog geen 30 jaar is verwees verscheidene malen naar de libertaire tradities van zelfbeheer en coöperatieven van Catalonië. ‘Het heroveren van democratie betekent dat we terug meester moeten worden van ons leven. Elkeen. Dat heeft ook betrekking op het alledaags leven. We moeten onze communicatie- technologieën beheersen en geen speelbal zijn of erger, een wingewest, als gebruiker van FB bijvoorbeeld. FB is een tool om informatie te spreiden maar geen middel om onder ons te communiceren. Alles is doorzichtig en kan getraceerd worden. Elke like gaat big data verrijken met informatie over onze smaak, onze wandel. Hetzelfde geld voor de mobiele telefonie of voor google.’

Sessie economie en tewerkstelling

Brits econoom Keith Holland zat de sessie voor en sprak bij wijze van inleiding over de Europese Campagne voor kernontwapening van de jaren ’80. Een gedurfde vergelijking maar die volgens hem zinvol was omdat deze campagne een Europese vredesbeweging de kracht heeft gegeven om overal te wegen op de agenda’s. Volgens hem zou DiEM25 hetzelfde moeten aandurven: een campagne in heel Europa voor een ‘New Deal’ waarbij de overheid op grote schaal investeert in de uitbouw van een koolstofarme economie, armoede bestrijdt en ‘decent jobs’ worden gecreëerd voor de jonge generaties.

De Italiaan Giovanni Legretti, hoogleraar economie en voorzitter van het Toscaans agentschap voor economische democratie was kritisch over de participatie-hype. Willen we échte democratie, dan hebben we niet alleen een politieke cultuur van transparantie en ‘accountability’ nodig op alle niveaus maar ook concrete tools. Het participatief budget dat in Porto Alegre werd gelanceerd 20 jaar geleden heeft nu ook heel wat bijval in Europa. De linkse coalitieregering van Portugal gaat het op nationaal niveau uitproberen. En wat nieuw is, ze gaan niet alleen de uitgaven maar ook de inkomsten bekijken. Dit is belangrijk want tot dusver werd het participatief budget veelal gebruikt om besparingen erdoor te krijgen. aldus Giovanni. ‘Wanneer burgers worden geraadpleegd terwijl over de grond van de zaak niet kan worden gepraat is er geen democratie. Het participatief budget zoals het in Brazilië in het begin werd toegepast is natuurlijk helemaal anders. De mensen leren dan dat economie geen natuurlijk gegeven is.’

Jordi Ayall, een Catalaans econoom die ook samenwerkt met de groenen in het Europees parlement stelde dat DiEM25 een factor kan zijn die de kwestie van rechtvaardige belastingen op Europees niveau weet te stellen. Multinationale ondernemingen weten via rulings belastingen te ontwijken. Europa laat het toe dat er fiscale paradijzen bestaan in de EU, dat er safe harbours bestaan waarbij profit-shifting massaal is toegenomen. De Europese Commissie begint nu bepaalde multinationals zoals Google en Apple aan te pakken en er is een discussie in het Europees parlement over het ‘antitax avoidance package’. Maar in dit pakket spreekt men over amper 150 miljard die verloren gaan wegens ontwijking. Dit is een zware onderschatting.

Xulio Ferreiro, burgemeester van La Coruña (Galicië) vertelt over zijn recente ervaring. Net zoals Ada Colau (Barcelona) werd hij verkozen vanuit de Indignados-burgerbewegingen die zich op het politieke terrein hebben voortbewogen. ‘De gemeente is de eerste instelling waar de burgers terecht komen wanneer ze een probleem hebben. Gemeenten zouden een sociaal beleid moeten kunnen voeren maar vandaag zitten alle gemeenten vastgeklonken aan hetzelfde besparingsbeleid.’ In Barcelona gebeurt hetzelfde zegt Pisarello, schepen van financiën van de Catalaanse grootstad. Kinderen komen hongerig naar school, ouders kunnen de huishuur niet betalen. Een derde van de stad leeft in armoede. De stad heeft beslist een humanitair programma uit te werken om mensen in nood te helpen. Maar de financiënwet verplicht elke stad of gemeente haar uitgaven te beperken en steeds een begrotingsoverschot te hebben. ‘We moeten volgens de wet het jaar eindigen met een overschot van 100 miljoen euro en mogen dat niet gebruiken voor sociale doeleinden. Dit is waanzinnig! Hoe ga je daarmee om als je een ander beleid wil volgen? In de Spaanse staat hebben we beslist als ‘rebelse steden’ op te treden. We gaan niet alleen elkaar helpen maar ook zien hoe we ‘creatief’ met de wet kunnen omgaan en als het moet buiten de krijtlijnen zullen handelen.’

Yanis Varoufakis kwam zelf meermaals tussen in de discussie. Hij wees onder meer op het feit dat de Europese economieën gebukt gaan onder een jarenlang investeringstekort. Sinds 2008 zijn alle investeringen gestaakt, door het kapitaal én door de overheid. Nochtans zijn de interestvoeten zeer laag. Een privaat pensioenfonds zoals Pimco stelt dat de lage interestvoeten hen zal verhinderen pensioenen uit te betalen. Er is nood aan investeringen en een ecologische duurzame groei moet aangezwengeld worden. Vraag is hoe dit kan gebeuren wanneer regeringen geloven in eindeloze besparingen en privatiseringen, terwijl de ECB gewoon maandelijks 60 miljard bijdrukt die grotendeels op de beurs verdwijnen voor beleggingen waarvan we de maatschappelijke nutswaarde nooit kunnen evalueren…

Hans-Jurgen Urban, nationaal secretaris van IG Metal, benadrukte de noodzaak om de boodschap concreet te maken. Volgens hem moet de strijd rond koopkracht ook op de voorgrond komen. De precairen en slechte betaalde werkers van vandaag zijn dikwijls jong, geschoold en gediplomeerd. Zij steunen in het VK Jeremy Corbyn en in de VS Bernie Sanders. Wij moeten hen aanspreken met campagnes die een stijging van de minimumlonen verdedigen in combinatie met sociale bescherming voor het precariaat. Europa wil dit niet want het zet in op flexibiliteit en verhoogde concurrentie op de arbeidsmarkt om de sociale dumping en het stagneren van de lonen op te voeren. Maar deze aanpak zorgt voor een derde Europese recessie!

Wat te doen?

De derde sessie werd voorgezeten door Anthony Barnett en Mary Fitzgerald van Open Democracy UK. Bedoeling was in een korte tour de table van een aantal gasten en tussenkomsten vanuit het publiek concrete voorstellen en ideeën bijeen te brengen rond strategie, tactiek, en concrete actie. Uit een lange discussie over structuren en methodologie kwam duidelijk naar voren dat, juist omdat er geen centraal gestuurde ordewoorden zullen komen, er nood is aan een goede methodologie (o.a. op het vlak van veilige communicatie) om elkaar te ondersteunen en ervaringen uit te wisselen. Iedereen die zich lokaal of op meer globaal niveau geroepen voelt om actie te ondernemen in naam van DiEM25 is ook vrij dat te doen, zolang men de doelstellingen het DiEM-Manifest op een of andere manier nastreeft en respecteert. Er werd verwezen naar het Spaanse voorbeeld met Podemos, dat helemaal niet als een traditionele politieke partij is gestart maar als een politiek platform dat in hoge mate gedecentraliseerd werkt op lokaal niveau, terwijl er toch een ‘gezicht naar buitenuit’ is (Iglesias), net zoals voor DiEM25 Varoufakis. Dit geldt nog meer voor lokale democratische initiatieven die de macht wisten te grijpen in Madrid en Barcelona, door succesvol de lokale bevolking en activistische milieus samen te brengen in een gemeenschappelijk politiek project. Ook dan blijkt dat grensoverschrijdende samenwerking en coördinatie perfect mogelijk is, zoals in de reeds aangehaalde campagne rond het TTIP. Al deze ervaringen zijn geen model voor DiEM25, maar een gelegenheid om te leren.

De bekende hacker Jacob Appelbaum wees nogmaals op de gevaren van de ‘normale’ sociale media, en schetste een aantal technisch haalbare andere mogelijkheden. Over de noodzaak van radicale actie die over landsgrenzen heen georganiseerd kan worden kregen we een uiteenzetting van Elsa Köster, over de ervaring van Blockupy in Frankfurt met een ‘open’ organisatievorm waarin mensen of groepen op eigen initiatief kunnen deelnemen op verschillende op voorhand bepaalde niveaus van schaal en intensiteit. Een jonge activiste uit de Duitse piratenpartij legde evenwel ook de nadruk op het gebruik van mainstream sociale media om de gedigitaliseerde jeugd te bereiken. Men dient er wel voor te zorgen dat ook mensen die uit de digitale boot vallen bereikt blijven worden. Vandaar dat aanwezigheid op lokaal niveau van wezenlijk belang is. Dit geldt eveneens voor de werkvloer; in die context is samenwerking met vakbonden essentieel.

Over een prachtig project (‘Find the one word’) rond het bereiken van emoties en personen die uit het “normale” politieke proces buitengesloten worden vertelde de Griekse kunstenares Danae Stratou. Via een internetplatform werden mensen aangemoedigd om met behulp van visuele en poëtische middelen hun diepste verlangens naar buiten te brengen en ze te capteren in één begrip. Het woord dat naar voren kwam was ‘dignity’…

Er werd ook teruggekomen op de meer fundamentele thema’s die in het Manifest, de persconferentie en de voorgaande sessies aan bod waren gekomen. András Schiffer van de Hongaarse Groenen wees op de neoliberale vrijhandelsagenda die aan de Europese verdragen ten grondslag ligt, en dat deze grondig herschreven zouden moeten worden. Dit zou de rol van de constituante kunnen zijn. Hij verwierp ook de tegenstelling tussen een Europese ‘kern’ tegenover de ‘periferie’. Deze neoliberale logica bepaalt ook de maneuvers rond vrijhandelsverdragen als CETA en TTIP, die in een meer globale context van expansionistisch Amerikaans kapitalisme geplaatst moeten worden. Karin Verelst kwam hierop tussen met een mededeling over de lopende zaak voor het Belgisch Grondwettelijk Hof tegen het TSCG en de politieke aardschok die een in welke zin dan ook gunstige uitspraak van het Hof hoe dan ook zou betekenen. Het verdedigen van bestaande grondwetten is een even zinvol politiek wapen als het schrijven van nieuwe. Ook dit gaf weer aanleiding voor een levendige discussie over de problematische doch cruciale interactie tussen het lokale, nationale en Europese besluitvormingsniveau, en dat het succes van een nieuwe democratiseringsbeweging afhangt van de manier waarmee ze met die meerschaligheid weet om te gaan. Ook hier komt het verband tussen vormen van soevereiniteit en democratische grondrechten opnieuw aan de orde.

Heeft het allemaal wel nut?

In een kritisch artikel, geschreven voor de bijeenkomst van 9 februari in Berlijn, stelt Thomas Fazi de strategie van DiEM25 in vraag. Deze is verre van vernieuwend, zo meent hij: al jaren proberen progressieven en linkse mensen een Europees federalisme te promoten en trachten zij de instellingen te gebruiken voor een progressieve agenda. Dit is een impasse aldus Fazi. Probleem is echter dat hij de benadering van DiEM25 reduceert, of beter, herinterpreteert op bijzonder eenzijdige wijze. DiEM25 pleit niet voor een reformistische agenda en laat uitdrukkelijk de vraag open wat precies de uitkomst zal zijn van een continentale politieke strijd voor democratie. Het is niet überhaupt zo dat deze strijd tot meer integratie binnen de EU hoeft te leiden. Volgens Zizek’s hoger aangehaalde strategische perspectief is de radicale eis voor democratisering zelfs de manier bij uitstek om de bestaande instellingen onderuit te halen. In feite voert Thomas Fazi vooral een polemiek tegen de benadering die hijzelf in zijn laatste boek[3] heeft gepromoot. Vandaag meent Fazi dat het gevecht niet meer op Europees maar op nationaal vlak gevoerd moet worden. Hij is dus van mening veranderd en verwijt Varoufakis en DiEM25 van niet hetzelfde te doen. Het is spijtig dat hij er een of-of verhaal van maakt. DiEM25 neemt zeker geen antinationaal standpunt in, maar stelt: indien je enkel de nationale weg bewandelt moet je bereid zijn te opteren voor een exit, met alle onzekerheden die daarbij horen.

Het is met andere woorden een verkeerde keuze het Europese niveau als strijdperk a priori op te geven. Zoals Srećko Horvat in een recent interview stelde: de benadering is internationalistisch in de zin dat er een verhaal en remedies worden aangebracht die op elk niveau een vertaling kunnen krijgen: lokaal, regionaal, nationaal alsook Europees in de mate dat de krachtsverhoudingen dat mogelijk maken. Een Europeese bijeenkomst van TTIP-vrije steden en gemeenten behoort hiertoe. De échte oplossingen voor de schuldencrisis bijvoorbeeld vergen nieuwe regels en een ander mission assignment voor de ECB. Vandaag drukt de ECB à volonté geld voor de private banksector maar mag ze dat niet doen voor de lidstaten. Het gaat erom eisen te durven stellen die zich niet houden aan wat mag of niet mag volgens de Europese verdragen. Deze aanpak betekent ook dat zolang er geen verandering kan gerealiseerd worden op supranationaal vlak er in ieder geval ook op elk ander niveau oplossingen gezocht moeten worden, gaande van een moratorium op terugbetaling van de staatschuld tot parallelle munten en een volkslening.

Thomas Fazi stelt: ‘DiEM’s approach takes the survival of the EU/EMU for granted’ en dat kan vandaag niet gezegd worden. Zal de euro een nieuwe financiële crisis overleven? Wat indien Deutsche Bank en andere systeembanken kapseizen, wat verre van uitgesloten is gezien de enorme hoeveelheden overgewaardeerde assets die ze bezitten? De desintegratie is in feite al gaande en de verleiding van een louter nationale terugplooi heeft steeds meer succes. Inderdaad, de wijze waarop de Schengenzone wordt begraven, de behandeling van de vluchtelingencrisis maakt duidelijk dat de scheuren en barsten steeds groter worden. DiEM25 is geen principiële voorstander van de euro, maar erkent dat hem zonder meer afschaffen enorme risico’s inhoudt en wil eerst kijken of drastische ingrepen ter stabilisatie van de ervan afhangende economieën mogelijk zijn. Parallel daarmee kan een op het meest lokale niveau startend proces ter voorbereiding van een pan-Europese constituante een manier zijn om, naast andere vormen van mobilisatie en actie, een radicaal denkproces over lange-termijn alternatieven op gang te brengen, waarin nieuwe vormen van interactie tussen lokale, nationale en supranationale soevereiniteit ook over socio-economische vraagstukken worden ontwikkeld. Varoufakis geeft trouwens ruiterlijk toe dat succes verre van gegarandeerd is. Maar dat is geen reden om de kans niet te wagen.

Zoals gezegd in Berlijn, de EU zoals we ze vandaag kennen zal haar eigen democratisering niet overleven. Het streven naar een radicale democratisering betekent op zijn minst nieuwe spelregels en nieuwe instellingen. Om dit te bereiken moeten de burgers druk uitoefenen, radicaal actie voeren, op het politiek terrein verschijnen, whatever, het manifest van DiEM25 sluit a priori geen enkel democratisch actiemiddel uit.

Sinds de conferentie van Berlijn zijn we alweer in een stroomversnelling terecht gekomen. Met betrekking tot de vluchtelingencrisis hebben een aantal EU-lidstaten met niet-lidstaten afspraken gemaakt tegen Griekenland. De linkse Portugese regering wordt op het matje geroepen voor stoutmoedige maatregelen zoals de 35 uren week in openbare diensten, de verhoging van minimumlonen en het stopzetten van besparingen in sociale uitgaven, en dit ondanks het feit dat hun begroting conform is aan de regels van het TSCG. In Spanje laat de sociaaldemocratische PSOE dan weer Podemos links liggen en kiest ze voor een alliantie met centrumrechtse Ciudadanos. In Frankrijk wil François Hollande de sociale wetgeving op liberale leest schoeien met de toelating om nul-uren arbeidscontracten op te stellen, enzovoort.

Maar er zijn ook lichtpunten. In België zal het Grondwettelijk Hof moeten oordelen of het stabiliteitsverdrag al dan niet onze op nationaal niveau nog steeds enigszins functionerende democratie onherstelbaar beschadigt en nog meer afbreuk doet aan onze grondrechten.[4] Anders gezegd: is het permanente besparingsbeleid geen aantasting van ons democratisch recht om soeverein een meer sociale begroting op te stellen? Wij denken van wel. Intussen reist Yanis Varoufakis Europa rond en wordt er steun geworven voor DiEM25. Deze ontwikkelingen, hoewel onafhankelijk van elkaar tot stand gekomen, zijn in de politieke feiten met elkaar verbonden en tonen juist de onderlinge samenhang van de verschillende actie- en mobilisatieniveaus aan.

De veelzijdige samenstelling van de conferentie in Berlijn, de luisterbereidheid en het respect voor elkaars standpunten, de stoutmoedigheid van bepaalde ideeën en voorstellen, het inzicht dat we een historische scharnierperiode meemaken en nog vele andere aspecten laten het toe te hopen dat DiEM25 een nieuwe politieke dynamiek tot stand weet te brengen. Er is behoefte aan een eigentijds verhaal dat de aangepaste strategie en methodiek bevat waardoor we de toekomst anders zullen kunnen uittekenen dan hetgeen de technocraten, de politici zonder ruggengraat, de one percenters en hun lobbyisten voor de grote meerderheid in peto hebben. Om met de woorden van Srećko Horvat te eindigen : ‘wij zijn degenen waarop we zitten te wachten’…

Brussel, 3 maart 2016

 

[1] http://www.theguardian.com/commentisfree/2016/feb/05/eu-no-longer-serves-people-europe-diem25

[2] Zie hierover ons stuk op MO.be

[3] T Fazi, The Battle for Europe. How an Elite Hijacked a Continent – and How we Can Take it Back, Plutopress 2014.

[4] http://www.zintv.org/Nouvel-article,3930